JOURNALIST EVA MEESTERBERENDS ONDERZOCHT ONGEHOORD NEDERLAND EN TOONDE AAN HOE DE OMROEP COMPLOTTHEORIEËN VERSPREIDT: ‘TERM UIT NAZITIJD KWAM VOORBIJ’

Het World Economic Forum zou slechte bedoelingen hebben met de wereld en de westerse regeringen zouden erop uit zijn om de witte bevolking te vervangen. Het is slechts het tipje van de ijsberg aan desinformatie en complottheorieën dat KRO-NCRV Pointer journalist Eva Meesterberends wekenlang heeft aangehoord in de uitzendingen van omroep Ongehoord Nederland (ON). Met haar collega’s maakte ze er een interactive over. In december van dit jaar zal staatssecretaris van Cultuur en Media Gunay Uslu een besluit nemen over of Ongehoord Nederland bij de NPO zal blijven.

Je hebt onderzoek gedaan naar uitzendingen van omroep ON. Wat was de aanleiding?

‘We hadden bij Pointer al eerder factchecks gemaakt over uitzendingen van ON en we vroegen ons eigenlijk af of we niet het grote beeld konden laten zien. Er waren al rapporten verschenen over de omroep, maar we wilden het toegankelijk maken voor het publiek.’

In juni 2022 verschijnt er een onderzoeksrapport van NPO ombudsman Margo Smit over Ongehoord Nederland (ON). Volgens Smit zouden er in de televisie-uitzendingen van ON regelmatig onjuiste informatie en racisme en discriminatie voorkomen. In november 2022 komt er weer een onderzoeksrapport van de ombudsman. Wederom: ON heeft op diverse punten de journalistieke code van de NPO geschonden.

Maandenlang hebben jullie onderzoek gedaan. Wat was uiteindelijk jullie conclusie?

‘Dat er in de meerderheid van de uitzendingen van ON desinformatie en complottheorieën worden verkondigd. Het was niet dat de presentatoren van ON daar letterlijk complottheorieën zaten te spuien, maar er werden geen kritische vragen gesteld als iemand daar informatie zat te vertellen die niet klopte en echt hele nare theorieën zat te verspreiden.’

Wat waren complottheorieën die in de uitzendingen werden verspreid?

‘Er werd bijvoorbeeld beweerd dat het World Economic Forum een globale elite is die het slecht voor zou hebben met de wereld. Dat van die globale elite klopt overigens, want de grote industriële regeringsleiders zitten daarin. Maar slechte bedoelingen met de wereld.  Dat is gewoon een complottheorie. En welke ik zelf echt heel naar vind, dat is de ‘omvolkingstheorie’. Die gaat erover dat westerse regeringen de witte, Europese bevolking zouden willen vervangen. Immigratie zou dan het doel hebben om het ‘witte ras’ te verdunnen en te vervangen voor mensen uit andere landen. Maar het woord ‘omvolking’ is afgeleid van het woord ‘umvolkung’. Dat is gewoon een term uit de nazitijd.’

In de loop van de jaren dertig van de vorige eeuw, werd de term ‘umvolkung’ gebruikt door de nazi’s. Die bedoelden ermee dat ze alle inheemse bewoners van de veroverde gebieden wilden germaniseren, oftewel de bewoners ‘omvolken’ tot Duitsers.

​

Was je geschokt toen je deze theorieën hoorde in de uitzendingen van ON?

‘Ik dacht niet: ‘wat gek dat ik dit hier aantref’. Maar als je erbij stilstaat, is het natuurlijk heel gek dat dat soort dingen heel kalmpjes op de publieke omroep worden gezegd. Wij journalisten volgen elkaar allemaal en er waren al diverse factchecks en rapporten geschreven over de uitzendingen van ON. Maar als je dan even een stapje terugdoet, dan denk je wel van: ‘holy moly, gewoon op de publieke omroep’. Er zijn zoveel checks and balances in dat systeem, ik had nooit verwacht dat dit er doorheen zou komen. Maar ondanks alle rapporten, zitten ze nog steeds bij de publieke omroep.’

Journalisten van KRO-NCRV Pointer concludeerden in 2020 al dat er in video’s van Ongehoord Nederland onjuiste en onbewezen beweringen over het coronavirus werden gedaan.

In juli 2021 wordt aangekondigd dat Ongehoord Nederland zendtijd kan krijgen op de Nederlandse publieke televisie. Een opvallende ontwikkeling, want nog geen jaar daarvoor wordt diverse keren aangetoond dat Ongehoord Nederland complottheorieën en nepnieuws verspreidt op het YouTube-kanaal van de omroep. Zo werd er een video verwijderd door YouTube waarin hydroxychloroquine werd aangeprezen als geneesmiddel tegen COVID-19. Oorspronkelijk wordt dit middel gebruikt voor de behandeling van de ziekte Malaria. Na onderzoeken wordt door de World Health Organization (WHO) dit middel ook afgeraden voor de behandeling van COVID-19.

Ongehoord Nederland had a langer plannen om bij de NPO te komen. Om de status van aspirant-omroep te krijgen, moet een omroep volgens de Mediawet 50.000 leden behalen en deze voor een jaar vasthouden. Eind 2020 behaalde Ongehoord Nederland dit getal al.

Wat deed het met jou als mens toen je deze theorieën hoorde?

‘We hebben voor dit onderzoek eerst de ondertitels doorzocht van de uitzendingen, dus de uitgetypte tekst van wat er wordt gezegd in de uitzendingen. Om te illustreren wat er wordt gezegd, moet je videofragmenten hierbij gaan zoeken. Dat was taai. Ik werd er echt somber van.’

Is het schadelijk dat deze omroep bij de publieke omroep zit?

‘Absoluut. Het is ontzettend schadelijk dat er complottheorieën worden verspreid bij de publieke omroep. We hebben ontzettend veel tijd en werk zitten in onze factchecks over ON, de ombudsman heeft rapporten geschreven en ze zijn er nog steeds. We krijgen heel veel complimenten van collega’s dat we goed werk hebben geleverd. Maar de vraag is of het nou echt het verschil maakt. Mensen die vatbaar zijn voor bepaalde theorieën of moeilijk kunnen checken of het wel klopt wat ze horen, horen die ons eigenlijk wel? We kunnen ons de moeder factchecken en debunken en misschien kunnen we een middengroep genoeg bewapenen om niet in complottheorieën te trappen, maar we kunnen niet de mensen terughalen die al helemaal in die complothoek zitten.’

Waarom denk je dat ON dan nog bij de NPO zit?

‘Ik denk dat het voor de demissionair Staatssecretaris in deze tijd ontzettend moeilijk is om de beslissing te moeten maken om een omroep uit het publieke bestel te zetten. Persvrijheid is een groot goed in dit land en essentieel voor de democratie. Dus als je een omroep zou verbieden, dan kan dat voor mensen die achter de visie van die omroep staan, al snel worden opgevat als een inperking van de persvrijheid. Zelfs nu aantoonbaar is dat ON diverse keren de journalistieke code heeft geschonden en discriminerende teksten heeft uitgezonden, wordt de staatssecretaris denk ik gezien als dictatoriaal en iemand die geen vrije pers wil.’